Afgelopen periode heb ik in gesprekken met griffiers, raadsadviseurs en raadsleden van diverse gemeenten een enorme drive gemerkt om de positie van de raad te versterken. Mijn eigen ambitie om maatschappelijke waarden en politieke dilemma's prominenter te maken in het raadswerk, resoneert. Raadsakkoorden of andere vormen van raadsbreed werken, het echte gesprek voeren in de raadszaal in plaats van profileren, meer grip op verbonden partijen, een strategische lange termijn agenda voor de raad. De ambitie is er.

En toch zie ik ook iets anders: aarzeling. Een verwachtingsvolle blik naar maart 2026:

• "Laten we het maar met de nieuwe raad oppakken."
• "Na de verkiezingen hebben we momentum voor verandering."
• "Dat gaat in deze raadsperiode niet meer lukken."

Ergens begrijp ik die redenering. Maar ik geloof niet dat er vanzelf momentum voor verandering ontstaat in maart 2026.

Een sterke raad begint met voorbereiding

Ja, verkiezingen brengen nieuwe energie. Andere partijen, andere raadsleden, andere verhoudingen. Het kan zeker wind mee geven. Maar laten we eerlijk zijn: het kan ook wind tegen geven. En belangrijker nog: de mores van de raad, de bestuurscultuur, de omgang met inwoners en maatschappelijke organisaties, die zijn niet van de ene op de andere dag ontstaan. En zullen dus ook niet van de ene op de andere (verkiezings)dag veranderen.

We hebben hier te maken met bestaande gewoontes, systemen en werkwijzen. Het is zeker mogelijk om hier verandering in aan te brengen, maar dat vraagt aandacht en tijd. Steek je dat er niet in, dan blijft dat vertrouwde coalitie-oppositiemodel, de reactieve raadsagenda en de afstand tot verbonden partijen.

Nu is het ideale moment voor voorwerk

Ik geloof niet dat het verstandig of effectief is om het roer helemaal om te gooien vlak voor de raadsverkiezingen. Maar ik geloof wel dat een sterke nieuwe raad zijn fundament krijgt in de maanden ervoor. Niet om nu al definitieve keuzes te maken, maar om de opties goed te kennen en ook te kunnen adviseren over welke opties het meest voor de hand liggen in de nieuwe samenstelling van de raad.

Kijk eens naar de unieke situatie waarin we nu zitten:

Zittende raadsleden met de ambitie om te blijven hebben minstens vier jaar ervaring en weten precies waar de kracht en pijnpunten zitten. Zij hebben een belang bij oplossingen.

Vertrekkende raadsleden kunnen met kennis van zaken maar ook met afstand en onafhankelijkheid reflecteren. Zij hebben niets meer te winnen of verliezen en kunnen daarom eerlijk zijn over wat wel en niet werkt.

Aspirant-raadsleden hebben zowel een belang in de toekomst als een frisse blik. Zij kijken met andere ogen naar gevestigde patronen en brengen nieuwe ideeën mee.

Deze combinatie is goud waard en bestaat alleen nu, in deze overgangsperiode.

De griffie aan zet

De griffie is in positie om het reflecteren en het verkennen van de mogelijkheden te faciliteren.

Concrete stappen die je nu kunt zetten als griffier:

Organiseer reflectiesessies met zittende en vertrekkende raadsleden. Wat heeft de afgelopen periode gefrustreerd? Waar liepen ze tegen aan? Wat zou hen hebben geholpen? Wat werkt goed en willen we behouden?

Ga het gesprek aan met aspirant-raadsleden. Wat zijn hun verwachtingen? Hoe kijken zij tegen de raadsrol aan? Welke werkwijzen spreken hen aan?

Inventariseer best practices van andere gemeenten. Hoe pakken zij raadsakkoorden aan? Hoe organiseren zij het gesprek over maatschappelijke effecten? Hoe krijgen zij grip op de raadsagenda? Hoe positioneren zij zich ten opzichte van verbonden partijen?

Ontwikkel scenario's voor verschillende werkwijzen. Wat betekent een raadsakkoord praktisch? Hoe zou een ander vergadermodel eruit zien? Welke ondersteuning hebben raadsleden nodig voor betere gesprekken?

Verken welke kleine experimenten jullie kunnen starten om de toegevoegde waarde en praktische implicaties van mogelijke nieuwe werkwijzen te onderzoeken. Door alle fracties vanaf het begin te betrekken, bijvoorbeeld via het seniorenconvent, en expliciet te maken dat het onderdeel is van de verkenning voor de nieuwe raad, voorkom je politisering en krijg je waardevolle praktijkervaringen.

Zorg dat nieuwe raadsleden bewust richting kunnen geven aan de mores in de raad, de bestuurscultuur, de omgang met inwoners en maatschappelijke organisaties. Geef ze inzicht in wat volgens de raadsleden, griffie, collegeleden, inwoners en andere partijen werkte en wat niet. En laat zien welke alternatieven mogelijk zijn, in plaats van automatisch in bestaande patronen te vallen.

De ambitie is er. De mogelijkheden ook. Maar laten we eerlijk zijn: in de dagelijkse hectiek kan het lastig zijn om tijd en energie te steken in voorbereidingen voor een raad met een nog onbekende vraag.

Toch is dit precies het moment om die investering te doen. Elke reflectie die je organiseert, elke optie die je verkent - het legt de basis voor een raad die vanaf dag één sterker staat. 

Een sterke nieuwe raad begint niet in maart 2026. Die begint vandaag.